Günümüzde Çocuklar…

Çocukların hayat algıları yetişkinlerden farklıdır. Yaşadıkları deneyimler hakkında sorumluluk almaya yatkın değildirler. Örneğin ihtiyaç ve dürtüleri doyumla karşılandığında mutlu olurlar fakat bu mutluluğun elde edildiği süreçle pek ilgilenmezler. Açlık, susuzluk ve barınma gibi zaruri ihtiyaçların karşılanmamasının risk taşıdığını düşünmezler. Özellikle modern hayatın hüküm sürdüğü kentlerde çocuklar ekstra ihtiyaç algısı ile büyürler. Egolarının belirlediği bu yönelişlerin karşılanmasında gecikme ya da erteleme olduğunda kaygı duyarlar. Çocuklar için hayat risklerden arındırılmıştır. Oksijen ve ihtiyaçların karşılandığı bir kapsül içinde yaşarlar.

Sosyal refah düzeyine göre ihtiyaç ve talepler değişim gösterir. Dünyanın bütün kültürleri, küresel çapta yayılan bir networka eklenmektedir. Bugüne baktığımızda ihtiyaç ve taleplerin belirleyicisi refah düzeyinden çok, küresel ağların oluşturduğu algı önemli bir parametredir.

Bunun gibi travma ya da acı olaylar karşısında gerilimler artar. Çocuklar süreci yönetmede daha duygusal davranarak çözümden uzaklaşabilirler. Ebeveynlerinin bir olay karşısında soğukkanlı olmalarına pek anlam veremezler.   

Anne Baba Tutumları…

Ailenin sosyoekonomik yapısı, çevre kültürü ve aldığı eğitim, çocuğun benlik donanımı üzerinde etkilidir. Dış dünya ile geliştirdiği ilişkiler karşılıklı etkileşimle kurulur. Çocuğun benlik algısından insan ilişkilerine kadar belirleyici olan anne baba tutumlarıdır.  Kültüre ve aile yapısına göre değişen anne baba tutumları ise çocuklar üzerinde öteki dinamikler kadar önemlidir. Çocuğun dış dünyayı ve kendini değerlendirirken onun bütün davranışları bu tutumlarla biçim kazanmaktadır.

Ailenin travma ya da acı olaylar karşısında gerilimi artar. Süreci yönetmede duygusal davranarak çözümden uzaklaşabilirler. Ya da bunun aksine çocuklar ebeveynlerinin bir olay karşısında soğukkanlı olmalarına pek anlam veremeyebilirler. Mutedil tutumlu anne babalar çocuklarını hayatın gerçekliğinden izole etmezler. Hayatın getirdiği her türlü sürpriz, çocuğun kişilik gelişimi için önemli bir ders niteliğindedir. Bu deneyimlerde anne babanın tutumu; örneğin duygu kontrolü ve dayanışma ile çocuklara model olunur.

Aile ilişkisi bir eğitim sürecidir. Öğrenmeyi daha kaliteli hale getiren eğitimdir. Anne babaların eğitim rolünün azaldığı ya da niteliğinin değiştiği gözlenmektedir. Yaygın küresel algıya direnç göstererek, çocuk merkezli aile yapısının ebeveyn merkezli olmasını seslendirme gereği vardır.

Mutedil Anne Baba…

Mutedil sözcüğü “Ölçülü, aşırıya kaçmayan. Mülayim, hoşgörülü.” anlamlarına gelmektedir. Mutedil anne baba tutumundan bahsettiğimiz zaman; çocuğun hata yapması durumunda hissettiği pişmanlık önemsenir, pişmanlığını içselleştirmesi ve hatasından ders çıkarmasına destek olunur. Hatayı neden yaptığına odaklanmak yerine pişmanlık hissinin gelişmesine dikkat edilir. Çünkü bu çağın genç kuşağının pişmanlıktan önce hemen savunmaya geçtikleri görülmektedir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için savunma tutumu sergileyen çocuklara pişmanlık duyması öğretilmelidir.

Edilgin ve koruyucu anne babalar, çocuk hata yaptığında pişmanlık duygusu hissetmeden kendini savunmalarını bir özgüven nedeni olarak saymaktadırlar. Oysa çocuğun yaptığı hata ile yüzleşmesini sağlamak ve bu hatayı bir eğitim süreci olarak değerlendirmek gerekir. Bu ise emek isteyen bir süreçtir.

Mutedil anne baba nihai söz sahibidir. Ailenin yaşadığı bir deneyimde rollere göre her kişi kendi sorumluluk alanına göre yaklaşım gösterir.

Mutedil tutum, ebeveyn tutumunun hoşgörü merkezli olması yanında, çocukların uyması gereken sınırlılıkları da vurgulayan bir modeldir.  Bu ana baba tutumunda bağımsız davranışlara hoşgörülü yaklaşımı da içermektedir. Belirlenen sınırlar içinde çocuk özgürdür. Söz hakkına sahiptir. Sevgi ve destek görür. Çocuk hayata olumlu bakan, kendine güveni yüksek, çevresine karşı hoşgörülü, davranışlarının sorumluluğunu alabilen bir kişilik geliştirir.

Hayatın zorlukları karşısında sabır, tahammül, sebat, tevekkül ve ümit gibi duyguları deneyimleyen ebeveyn örnekliği vardır. Kişiden kişiye değişen duygulanımlar hem kişinin donanımını zenginleştirir hem de güçlenen donanımla kişi hayata karşı daha dayanıklı olur. Mutluluk yani cemal deneyimlerinde kişide şükran, iyilikseverlik, dayanışma ve yardımlaşma gibi duygular öne çıkar. Ebeveynler bir zorlanma karşısında geliştirdikleri tutumu çocuklarına da benimsetmeleri gerekir.

Mutedil anne baba tutumunda, çocuğa, ödül, yaptırım, otorite rolü, söz hakkı, bağımsız hareket alanı açmak, onunla danışma ve hatalı sözünü düzeltme, hatalı yaptığı işi hemen yüzüne vurmamak, dinlemek, ceza gerektiren durumda yaptırım uygulanır. Hayatın tüm gerçekliğini filtre edilerek çocuğa yansıtılan bir tutum geliştirilir.

Akademik başarıdan önce çocuğun ruhsal ihtiyaçları gözlemlenir. Çocuğa inanç sistemi tanıtılır. Ebeveyn rastgele bir tutumla küresel kültürden etkilenerek tutum sergilemek yerine kendi kültür özelliklerini keşfeder.

M. Enes KAYA, Klinik Psikolog